Fransız İhtilali ve yarattığı sosyopolitik değişimlerle dünya yeni bir rüzgârın etkisine girmiştir. Sanayi Devrimi ve teknoloji alanında gelişmeler, el işçiliğinin yerini fabrikaların ve seri üretimin almaya başladığı bu dönemde gelenekselden kopulmaya başlanmış, eski dönem sanatlarının yeni üsluplarla yoğrulduğu bir harmanlama anlayışı hâkim olmuştur.
Sanatın birçok dalında hissedildiği gibi özellikle mimari alanda üsluplar arası kavram kargaşası başlamıştır. 19. yüzyılın sonlarına gelindiğinde hızlı kentleşme ile birbirine benzeyen binalar inşa edilmiştir. Kullanım amaçlarının dışında inşa edilen bu yapıların cepheleri tarihsel üslup kitaplarından aldıkları örnek süslemelerle donatıldığından belirli bir üslubu olmayan karmaşık yapılar ortaya çıkmıştır.
Avrupa’da bu yeni arayışlar devam ederken, Osmanlı’da da Batı rüzgârları etkisini göstermeye başlamıştır. Yüzyılın erken dönemlerinde, Avrupa’da etkin olan neo-klasik üslup; Osmanlı’da yapılan askeri kışlalar, saraylar ve büyük ölçekli yapılarda etkisini göstermiştir.
Avrupa’yı görmüş padişahlar, orada gördükleri mimari yapılara benzer yapıların üretilmediğini düşündüğünden ve Hassa Mimarlar Ocağı etkisini yitirmiş olduğundan daha donanımlı yabancı mimarlar ve Avrupa’da eğitim görmüş azınlıklar önem kazanmışlardır.
Daha sonraki süreçte karmaşaya neden olan eklektik üsluplara karşı çözüm olarak Art Nouveau (yeni sanat) adı altında yeni bir üslup ortaya çıkmıştır. Bitkisel, eğrisel nitelikte yoğun bir bezeme anlayışını benimseyen ve teknolojiden uzak duran bu akım Avrupa ve Amerika’da hızla yayılmıştır. 1896-1908 yılları arasında saray mimarı olarak II. Abdülhamit tarafından görevlendirilen İtalyan mimar Raimondo D’Aranco bu akımın Osmanlı’daki en önemli temsilcisidir.
Yüzyılın sonunda mimaride yaşanan bu karmaşıklık ve çok başlılık Türk aydınları tarafından tartışmalara neden olmuştur. Osmanlı mimarlığının bu yüzyılda yozlaştığını düşünen aydınlar, bir çözüm arayışına girmişler ve sonunda ortak bir payda da buluşmuşlardır. İlk olarak 1873 Viyana sergisinde Usul-i Mimari-i Osmani adlı eserle Osmanlı mimarisinin üstünlükleri İstanbul, Edirne ve Bursa’da bulunan başyapıtlarla yeniden anlatılmaya çalışılmıştır. Bu anlayışlaeski mimarinin yeniden canlanması için Türk mimarların yetiştirilmesi gerektiği, ancak bunu yaparken Batı’nın bilimsel yaklaşımından da kopulmaması gerektiğine de inanılarak, 1881 yılında Batı tarzında eğitim veren Sanayi-i Nefise Mektebi kurulmuştur.
Bu sırada Ziya Gökalp’in önderliğinde doğmakta olan Türk Milliyetçiliğinden etkilenen ve mimari alanda batının etkin olmasına karşı çıkan bir grup öğrenci 1. Ulusal Mimari akımın ortaya çıkmasına ve yeni bir sürecin başlamasına neden olmuşlardır. Vedat Tek ve Mimar Kemalettin bu döneme damgasını vuran iki öncü isimdir. Yurtdışında aldıkları eğitimi Osmanlı mimarisine uyarlamaya çalışmışlar ve yeni bir derleme ortaya koymuşlardır. Bu iki öncü, üslup karmaşasına yeni bir çözüm ya da yeni bir üslup getirmemişlerdir. Şehremaneti Mimarlığı, Heyet-i Fenniye Reisliği, Saray Başmimarlığı, Harbiye Nezareti Başmimarlığı ve Mustafa Kemal Atatürk’ün mimarlığını da yaparak, Müslümanlar arasında pek kabul görmeyen mimarlık mesleğini üst seviyelere getirebilmiştir. Türkiye’de eksik olan, mimarlık ortamının kurumlaşmasında ve tanıtılmasında Mimar Kemalettin Bey’le birlikte önemli bir paya sahiptir. Bu çabasını eğitim verdiği kurumlar aracılığı ile gelecek nesillere de aktarmıştır.
